Ma khác với yêu quái ở điểm nào?Tìm hiểu lịch sử của ma theo văn hoá Nhật
(妖怪と幽霊の違うところは？ 日本の文化における幽霊の歴史)

Khác với những con quái vật trông dễ thương và hài hước, những con ma Nhật Bản được khắc họa với hình dáng đáng sợ và kỳ quái. Người ta cho rằng hồn ma được sinh ra là để giải tỏa những hối tiếc (trả thù, oán hận) của thế gian này.

Nhưng có bao giờ bạn thắc mắc rằng ma khác với yêu quái ở điểm nào không? Mời bạn tìm hiểu về đề tài thú vị này qua bài viết sau.

Ma xuất hiện từ thời Heian đến thời Muromachi

Ma trong tiếng Nhật được định nghĩa là “linh hồn của một người đã chết ” hoặc một ” hình hài của một linh hồn không thể siêu thoát”. Người ta cho rằng ma lần đầu tiên xuất hiện trong các tài liệu vào nửa sau của thời kỳ Heian, nhưng đến thời điểm này những nhà nghiên cứu vẫn chưa tìm thấy hình ảnh mô tả về ma. Trong các cuộn tranh của thời kỳ Kamakura và thời kỳ Muromachi người ta tìm thấy nhiều hình ảnh yêu quái nhưng cũng không thấy bóng dáng về ma nào được vẽ. Tuy nhiên, trong tác phẩm kịch Noh lại có nhắc đến yếu tố này, từ đó câu chuyện ma bắt đầu được lưu truyền.

Sự bùng nổ với những câu chuyện ma và tranh vẽ vào thời kỳ Edo

Vào thời Edo, những câu chuyện ma trở nên thịnh hành trong tầng lớp quần chúng. Trước hết hãy nhìn bức tranh nổi tiếng “Hồn ma Oyuki” do họa sĩ Okyo Maruyama vẽ vào năm 1750 bên dưới.

Tương truyền rằng, vào năm 1750, Nhật Bản thời Edo, sau một giấc ngủ say khi mở mắt tỉnh dậy Maruyama Ōkyo nhìn thấy một người phụ nữ đã chết. Cô ấy còn trẻ. Xinh đẹp trong bộ kimono màu trắng lỏng lẻo che phủ làn da không chút máu, nhợt nhạt của mình. Nhưng gương mặt cô vẫn bình thản. Dịu dàng. Người phụ nữ đã chết chỉ quan sát anh ta một lúc sau đó biến mất. Ōkyo, một nghệ sĩ nhiều nỗ lực và đam mê, bật ra khỏi tấm nệm của mình, cầm lấy chiếc cọ và một cuộn lụa gần đó, và tập hợp tất cả kỹ năng của mình để vẽ lại người phụ nữ đã chết giống hệt như người đã xuất hiện trước ông.

Hồn ma Oyuki ((お 雪 の 幻) được Ōkyo hoàn thành vào ngay sáng hôm đó và trở thành một trong những tác phẩm nổi tiếng nhất của nghệ thuật Nhật Bản về đề tài ma. Một tác phẩm đặc biệt xác định hình ảnh của hồn ma Nhật Bản và được cho là điển hình của kiểu “ảnh ma” hiện nay – da trắng, mặc kimono trắng, tóc đen, không có chân.

Bên cạnh các kiệt tác về các câu chuyện ma như ” 雨月物語 (vũ nguyệt vật ngữ)”, “牡丹燈籠 (mẫu đan đăng lung)” và “四谷怪談 (tứ cốc quái đàm), tranh ma cũng là một đề tài phổ biến được nhiều họa sư ukiyo-e như Katsushika Hokusai  Tsukioka Yoshitoshi vẽ từ giữa thời Edo. 

Ma Nhật khác với ma nước ngoài thế nào?

Trong khi những con ma được vẽ ở nước phương Tây thường là những con không có cổ hay zombie, xác chết thì các hồn ma Nhật có hình dạng điển hình là phụ nữ với mái tóc rối bù, mũ trùm đầu hình tam giác và chân trắng, trong trang phục thần chết. Phong cách này, vốn quen thuộc ngay cả trong những ngôi nhà ma ám, được cho là chịu nhiều ảnh hưởng nhiều từ các tác phẩm của các họa sĩ ukiyo-e, từ các vở kịch cũng như nghệ thuật văn học phát triển mạnh trong thời kỳ Edo.

Tại sao những bóng ma lại xuất hiện dưới rặng liễu?

Nhiều người tin rằng cây liễu như một bóng ma. Bóng ma xuất hiện dưới gốc cây liễu là hình ảnh được lấy từ sách ảnh Ehon Hyaku Monogatari (Tuyển tập 100 câu chuyện bằng tranh), kể về các yêu ma do họa sĩ Takehara Shunsensai minh họa, xuất bản vào khoảng năm 1841. Trước hết, cây liễu từ lâu vỗn được coi là “cây nơi các linh hồn trú ngụ”. Ngay cả ở Trung Quốc, quan tài cũng được làm bằng cây liễu, hình ảnh tâm linh của cây liễu rất mạnh. Ngày xưa, người ta còn tin rằng khi ở bên cạnh cây liễu đang đung đưa trong gió, nếu bị vỗ má hay chiếc ô đang cầm trong tay bị vuột bay mất là do bởi hồn của cây liễu làm.

Âm thanh của ma

Khi xem cảnh xuất hiện của một hồn ma, bạn thường nghe âm thanh kỳ quái như “Hiu~~  ~~~ “” hay “dorodoro…”. “Hiu~~  ~~~ ” là tiếng thổi sáo âm cao, và “dorodoro…” là tiếng trống lớn vang lên từ xa. Đó là tiếng nhạc được chơi khi các cảnh ma xuất hiện trong các vở kịch của Kabuki, và hiệu ứng dịch chuyển âm thanh của ma trong thời hiện đại cũng xuất phát từ điều này.

Sự khác biệt giữa ma và yêu quái là gì?

Ma và yêu quái là giống hay khác, đây còn là điều còn nhiều tranh cãi. Theo học giả Kazuhiko Komatsu (“Những suy nghĩ mới về nghiên cứu yêu quái – Nhật Bản từ quan điểm về yêu quái”) , yêu quái là “một tồn tại tâm linh chưa được khai phá sống ở phía bên kia thế giới mà chúng ta đang sống “, và hồn ma là “một trong những quái vật mang một linh hồn chết đặc biệt (xuất hiện trước sinh thời với hình dạng trong khi còn sống) ”.

Một học giả khác lại định nghĩa khác, yêu quái ” bắt nguồn từ thuyết vật linh của thời kỳ Jomon ” và hồn ma là “tổ tiên của thời kỳ Yayoi ” (Haruo Suwa – Hồn ma Nhật).

Yêu quái trong văn hóa Nhật đôi khi được xây dựng là một con quái vật bí ẩn và dễ thương. Nó còn là một mô-tuýt quen thuộc với các trẻ con trong các trò chơi và hoạt hình ngày nay như trong bộ manga nổi tiếng và được yêu thích “Yo-kai Watch”.

＊トップ画面：　https://iiif.dl.itc.u-tokyo.ac.jp/repo/s/hyakki/page/home
＊2：　https://en.wikipedia.org/wiki/The_Ghost_of_Oyuki