Khám phá văn hóa Nhật qua cách ngồi Seiza
(正座の座り方から解る日本の文化)

Seiza (座) là một cách ngồi trang trọng trên một tấm thảm trong tư thế quỳ, giữ thẳng lưng và nâng mông trên gót chân. Seiza có thể không thoải mái, nếu không muốn nói là có thể gây đau đớn, ngay cả đối với người Nhật, vậy tại sao họ vẫn làm như vậy?

Không rõ Seiza có từ lúc nào. Trước thời kỳ Edo, kiểu ngồi tương tự Seiza đã được các samurai và những nghệ nhân trà đạo thực hành, gọi là kashikomaru hoặc tsubau. Đến đầu thời kỳ Edo, chính xác là từ thời của shogun Tokugawa Iemitsu, Seiza trở nên phổ biến. Ban đầu, đây là kiểu ngồi quy định cho các daimyo khi đến gặp shogun hay shogun khi tham bái thần linh. Về sau, nó được các daimyo mang về lãnh địa của mình và buộc các võ sĩ thực hành, và cuối cùng được phổ biến xuống cả hạng dân thường.

Đây là một tư thế khó duy trì nếu bạn không quen với nó, bởi vì áp lực liên tục có thể sẽ khiến chân bạn tê đi. Nhiều ngôi nhà ngày nay theo phong cách phương Tây, thậm chí không có thảm tatami và ngày càng nhiều thanh niên Nhật Bản ngày nay cảm thấy khó khăn khi ngồi đúng cách trên thảm.

Cách ngồi

• Đầu tiên, quỳ gối xuống chiếu Tatami. Theo người Nhật, nếu không có tatami thì chúng ta có thể thay bằng zabuton (đệm ngồi). Không nên ngồi trực tiếp trên tấm thảm hoặc ván gỗ sẽ làm chân bị đau nhức.
• Tiếp theo, kéo thẳng bàn chân, giữ gót chân ở dưới phần mông, hai ngón chân cái chồng lên nhau.
• Tay đặt lên trên đầu gối hoặc trên đùi một cách vừa phải.
• Luôn luôn kéo thẳng lưng để có một dáng ngồi đẹp nhất.

Theo truyền thống, con gái sẽ khép kín hai bên đầu gối lại, còn con trai có thể mở ra một chút. Cũng có trường hợp yêu cầu mở hai đầu gối thì có thể mở với khoảng cách là một nắm đấm.

Cách đứng

Khi đứng dậy, dùng tay hoặc đầu gối của mình trượt sang bên trái rồi mới từ từ đứng lên. Tránh đứng thẳng dậy luôn sẽ khiến tổn thương và làm đau nhức phần chân.

Có quan điểm về sức khoẻ cho rằng khi thực hành seiza, một số huyệt ở hai chân sẽ được tác động, nên seiza có lợi cho sức khỏe. Tuy nhiên, hầu hết những người chưa quen thực hành seiza đều cảm thấy đau ghê gớm ở cổ chân và bàn chân, khiến cho họ thực hành seiza không thể lâu được. Ngay cả những người đã rèn luyện seiza, thì ngồi suốt một thời gian dài cũng tạo ra cảm giác tê cứng chân do máu không lưu thông thuận lợi được.

So sánh với nét tính cách kiên trì và bền bỉ của người Nhật, cách ngồi Seiza như một nét cung kính lễ nghi với người khác bằng hành vi tự tạo ra ức chế của bản thân. Ngồi kiểu Seiza truyền thống thực chất là kết hợp của ngồi thiền và kiểu ngồi chầu từ thời Edo, kiểu ngồi này vừa thể hiện sự tôn trọng đối với người khác vừa tạo ra sự ức chế cho bản thân trong khi tư thế phải giữ nguyên và vẫn giữ được sự bình tĩnh. Ngụ ý rằng con người sống phải có lễ nghĩa đồng thời luôn biết kiềm chế bản thân trong mọi tình huống.

Ngày nay kiểu ngồi quỳ truyền thống tại Nhật vẫn được duy trì trong nhiều gia đình. Trong một số nghi thức cấp cao tại Nhật Bản, thủ tướng Nhật Bản cũng thường xuyên ngồi theo kiểu Seiza để thực hiện nghi thức chứng tỏ tầm quan trọng của Seiza trong lòng người Nhật.