Đối với người Ainu, cá hồi cá “cá của các vị Thần” – Tìm hiểu các đắc trưng trong văn hóa ẩm thực của người Ainu
(鮭は「神の魚」ーアイヌ人の食文化について学ぶ)

“Ainu” là tên một dân tộc bản địa từng sinh sống ở Hokkaido, tộc người đầu tiên của vùng Hokkaido, cực bắc Nhật Bản. Văn hóa của người Ainu thể hiện qua hình xăm, nghề thủ công, trang phục, điệu múa, âm nhạc truyền thống để lại nhiều ấn tượng đặc sắc, riêng biệt. Trong đó, văn hóa ẩm thực của họ có nhiều nét đặc trưng khác biệt với washoku (hòa thực, văn hóa ẩm thực truyền thống của người Nhật Yamato).

Đôi nét về người Ainu

Người Ainu phân bố rải rác ở khu vực Hokkaido, quần đảo Kuril và đảo Sakhalin với dân số được ghi nhận chỉ khoảng 25.000 người. Đối với người Ainu, vạn vật hữu linh. Các vị thần là điều không thể thiếu đối với cuộc sống của họ. Động thực vật – cái tạo nền tảng cho cuộc sống của chúng ta, người Ainu quan niệm họ là những vị thần tốt; trái lại dịch bệnh và thiên tai thì được coi là những vị thần xấu, độc ác. Người Ainu cầu nguyện thần thánh mọi lúc mọi nơi, nhưng khi cầu nguyện với bất kỳ vị thần nào, đầu tiên họ sẽ cầu nguyện với vị thần lửa có tên là Apefuchi Kamui. Có như vậy mới đảm bảo rằng lời cầu nguyện đó đến được với vị thần mình cầu một cách chính xác.

Vì sinh sống ở vùng có khí hậu lạnh giá, sống bằng nghề săn bắn, nghề đánh bắt cá hoặc trồng cây, làm thủ công, nên nếp sống sinh hoạt và văn hóa ẩm thực cũng khá đơn giản, biểu hiện rõ đặc trưng của một xã hội săn bắt hái lượm. Họ thường không dùng đồ sống như người Nhật, mà chỉ dùng thực phẩm nấu chín, đồ khô mình thu hoạch được từ việc săn bắt.

Theo truyền thống, người đàn ông sẽ đánh bắt cá hồi, săn động vật hoang dã. Trong khi đó, phụ nữ sẽ hái lượm các loại thực vật. Do đó, thực phẩm truyền thống của người Ainu chủ yếu là cá hồi, hươu, thực vật hoang dã và các loài thảo mộc. Trong tiếng Ainu, cá hồi được gọi là kamuycep, trong đó cep nghĩa là cá, kamuy là thần. Từ rất xa xưa, người Ainu thường đánh bắt ở Hokkaido và xem như là “ân huệ của thần”, và chế biến thành các món ăn khác nhau. Hình ảnh cá hồi còn xuất hiện trong thần thoại, câu chuyện và bài hát của họ.

Giới thiệu một số món đặc trưng của người Ainu

Súp Ohau（汁物)

“Ohau” (có nghĩa là “súp ấm”) là món ăn thường xuất hiện trong bữa cơm gia đình của người Ainu để chống lại cái lạnh của mùa đông lạnh giá. Nó chứa nhiều rau củ như khoai tây, củ cải, cà rốt, hành tây để làm ấm cơ thể. Gia vị thì chỉ có muối. Vì nước dùng được ninh với tảo bẹ, nên Ohau có một hương vị nhẹ nhàng với hương vị hoàn hảo. Người Ainu thường thêm thân và đuôi cá hồi vào ninh cùng để tăng độ dinh dưỡng.

Ratashikepu (ラタシケプ)

Ratashikepu trong tiếng Ainu có nghĩa là “món trộn”, tương tự với món Nhật “gottakko (ごった煮)” và món ăn Okinawa “Chanpuru”. Tất là luộc các nguyên liệu lên rồi trộn lại với nhau. Trong thời hiện đại, món Ratashikepu thường có thành phần chính là bí ngô, nhưng ngày xưa người Ainu thường hái các loài rau dại ăn được và các loại hạt để làm nên món này.

Imoshito (bánh bao khoai tây)

Đây là loại bánh bao được làm bằng cách trộn bí đỏ và với bột khoai tây. “Sito” trong chữ “Imosito” là một từ Ainu có nghĩa là “bánh hình tròn”, còn “imo” nghĩa là khoai tây trong tiếng Nhật. Sỡ dĩ có tên kết hợp vậy là do thời hiện đại người Nhật mới dùng đến khoai tây làm nguyên liệu. Trước đó, người Ainu chế biến bằng cách dùng rễ cây bách hợp thu hoạch được từ tự nhiên. Imoshito là một món ăn phổ biến của người Ainu hiện đại và cũng là một món ăn lành mạnh cho trẻ em.

Trong những năm gần đây, việc “chung sống đa văn hóa” với người Ainu và công dân nước ngoài đã trở nên phổ biến hơn trong xã hội Nhật Bản. Cụ thể, vào năm 2019, chính phủ “Luật Ainu mới” đã được ban hành, trong đó chỉ rõ người Ainu là “dân tộc bản địa” chứ không phải là dân tộc thiểu số như trước đây. Vào tháng 7 năm 2020, một “không gian tượng trưng cộng sinh dân tộc” quy mô lớn gọi là upopoi (民族共生象徴空間) cũng đã được khánh thành ở Shiraoi-cho, Hokkaido với mục đích lưu giữ và truyền bá văn hóa của người Ainu. Nếu có dịp ghé thăm cơ sở văn hóa người Ainu ở Hokkaido, bạn sẽ được thưởng thức được các món ăn đặc trưng tươi ngon của người Ainu. Một cách thưởng thức ẩm thực chỉ từ nguyên liệu thuần túy mang lại, không sử dụng các chất phụ gia và gia vị hóa học.

Ánh Hiền