Cá trê và động đất, tại sao người cổ đại lại tin vào mối liên quan này?
(ナマズと地震、なぜ古代の人々はこの関係を信じるのか)

Động đất là một hiện tượng thiên nhiên rất quen thuộc với người dân Nhật Bản từ thời cổ đại, chỉ sự rung chuyển trên bề mặt trái đất do kết quả của sự giải phóng năng lượng bất ngờ ở lớp vỏ trái đất và phát sinh ra sóng địa chấn. Tuy nhiên, từ thời xưa, không dễ gì để tìm ra những gì đang xảy ra bên trong trái đất. Vào thời kỳ Edo, người ta vẫn tin rằng “động đất xảy ra do sự di chuyển hung hãn của cá nheo sông lớn trong lòng đất. Tại sao lại là cá nheo sông? Ở bài viết này, mình sẽ làm rõ mối liên hệ thú vị giữa con cá nheo sông và trận động đất theo quan niệm của người Nhật.

Mối quan hệ giữa cá nheo sông và động đất

Niềm tin cho rằng động đất xảy ra có liên quan đến cá nheo sông được cho là ra đời vào đầu thời kỳ Edo, thời kì diễn ra khá nhiều cơn động đất với nhiều câu chuyện dân gian còn được truyền tụng cho đến ngày nay. Đặc biệt, vào khoảng 10 giờ đêm ngày 2 tháng 10 năm 1855, một trận động đất lớn với cường độ M6.9 đã xảy ra ở Edo. Số người chết được ước tính trong cơn động đất này từ 4.000 đến hơn 10.000 người, số căn nhà bị sập lên tới khoảng 10.000 căn. Theo báo cáo“An chánh kiến văn chí” 安政見聞誌, văn bản mô tả sự kiện này, người ta ghi chép rằng trước khi động đất diễn ra nhiều người đã nhìn thấy nhiều cá nheo sông đang di chuyển dưới lòng đất.

Cá nheo sống lớn trong tín ngưỡng Kashima

Tín ngưỡng Kashima là tín ngưỡng xuất phát từ ngôi đền Kashima ở thành phố Kashima, tỉnh Ibaraki. Tại ngôi đền Kashima, tương truyền rằng, để ngăn chặn động đất, có hai vị thần – Takemikazuchi (thần sấm sét), và thần Futsunushi (thần biển) – đã dùng những tảng đá to để trấn lại các con cá trê lớn. Tức là, nếu dùng các phiến đá lớn để yểm các con cá nheo sông lớn, trật tự trong lòng đất sẽ được thành lập. Nếu đến thần điện Kashima vào ngày nay, bạn có thể nhìn thấy những phiến đá này. Nhiều người có thể tưởng tượng rằng đó phải là một tảng đá lớn, nhưng thực tế nó chỉ là một tảng đá tượng trưng được cắm xuống mặt đất. Tuy nhiên, người ta cho đó là những tảng đá được cắm sâu dưới lòng đất, và chưa ai nhìn thấy đáy của nó cả.

Và câu chuyện về con nheo sống lớn trong tín ngưỡng Kashima liên quan đến động đất được lan truyền đến thời Edo. Đặc biệt là qua trận động đất lớn diễn ra vào năm 1855, niềm tin vào giả thuyết này trở nên manh hơn và ngày càng phổ biến trong dân chúng. Có thể thấy được điều này qua nhiều bức tranh ukiyo-e vẽ về cá nheo sông trong thời gian này.

Các nghiên cứu khoa học hiện đại

Ngày nay, có rất nhiều cuộc nghiên cứu khoa học nghiên cứu về sự báo động của động vật đối với động đất. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, các loài cá da trơn như cá nheo sông là loài vật có cảm giác điện rất cao. Cá nheo sông có khả năng cảm nhận được sự khác biệt tiềm ẩn yếu trong nước mà các loài cá khác như cá chép không có và độ sắc nét của cảm giác đó vào khoảng 0,05 μV / cm, gần gấp 1 triệu lần khả năng cảm nhận của con người và cá chép.

Mặc dù vẫn chưa có kết quả nghiên cứu chuẩn xác nào, nhưng với đặc tính riêng biệt từ khả năng cảm thụ điện từ cá nhòi sông mà khoa học phát hiện, nên trong dân gian thường tương truyền nhiều câu chuyện người dân thấy nhiều cá nhòi sông xuất hiện trước khi động đất xảy ra. Niềm tin của người Edo không phải là không có cơ sở khoa học của nó.

Ánh Hiền